«نفوذ روسیه در دریای سیاه رو به تضعیف است. احتمال دارد که در مجموع، روسیه موقعیت خود را به عنوان ارسال کننده اصلی در این منطقه از دست بدهد». کارشناسان در ارزیابی از پروژه حمل و نقل ایران در راستای ارسال محمولات به اروپا به چنین جمع بندی هایی دست یافته اند. گفتنی است که ارمنستان، یکی از متحدان نزدیک روسیه، در این زمینه به سودهایی دست می یابد، اما خود روسیه بازنده خواهد بود.
تهران احداث کوریدور حمل و نقلی میان خلیج فارس و دریای سیاه را به گرجستان پیشنهاد کرده است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، که روز دوشنبه، برای سفر دو روزه ای عازم گرجستان شد، در این خصوص سخن گفت.
به گفته او، «در صورت احداث این کوریدور، امکانات وسیعی فراهم خواهد شد و نرخ حمل و نقل بسیار کاهش پیدا خواهد کرد». اما، برای تحقق این تفکر تهران، «همکاری گرجستان، ایران، ارمنستان و آذربایجان ضروری است».
در سال گذشته، بحث و بررسی های پیرامون احداث کوریدور حمل و نقلی که خلیج فارس را به دریای سیاه متصل خواهد کرد، آغاز شد. تهران می خواهد، با دور زدن آذربایجان، ترکیه و روسیه، مسیر جایگزینی را برای ارسال محمولات به اروپا احداث کند. گفتنی است که این مسیر از ارمنستان و گرجستان خواهد گذشت و سپس، از طریق دریا، به بلغارستان، دروازه اصلی اروپا، خواهد رسید. و بعد از آن، می توان کالاها را به یونان و حتی، به ایتالیا ارسال کرد.
تمامی شرکت کنندگان بلقوه از این پروژه حمایت کرده اند. بلغارستان با تبدیل بنادر وارنا و بورگاس به نقطه ورودی کشتی های ایرانی موافقت کرده است. در صورت احساس ضرورت، بلغارستان حتی، برای احداث ترمینال های ویژه ای نیز آمادگی دارد. زیرا، علاقه اروپا به بازار در حال گشایش در خاور نزدیک کمتر از علاقه ایران به شبه جزیره بالکان نیست. افزون بر آن، در آینده، احتمال دارد که بازارهای جدید – عراق و سوریه (بعد از پایان جنگ) نیز به این کوریدور ملحق شوند و همچنین، ملحق شدن هند و عمان نیز محتمل است.
ایران که از اعمال تحریم ها رهایی یافته، تصمیم گرفته است، ارمنستان را به عنوان یار اصلی خود برای حمل و نقل کالاهایش انتخاب کند. مسیر مد نظر: از مغزی – وایوتس – دزور – یراسخ و سپس، از طریق خط راه آهن تا بندر پوتی در گرجستان و از آنجا، از طریق دریای سیاه به بندر بلغارستان است.
این مسیر می تواند جایگزین واقعی مسیر کنونی برای ارسال کالاهای ایران از طریق آذربایجان و ترکیه شود. لیدیا گیوارگیزووا، محقق مرکز مطالعات یورو آسیا، در مقاله خود خاطر نشان می کند: نخست این که این مسیر راحت تر است. مسیر جدید ۶۰ کیلومتر کوتاه تر است و طبعا، هزینه ارسال کالا از طریق آن نیز کمتر خواهد بود. علاوه بر آن، در مرز با ترکیه همواره صف وجود دارد.
دوم، عوامل سیاسی نقش مهمی ایفا می کنند. ایوان آندریفسکی، معاون اول رئیس اتحادیه مهندسان روسیه، خاطر نشان می کند: «ظاهرا، ایران راحت تر می تواند با ارمنستان و گرجستان به توافق برسد و از وابستگی اش به ترکیه نیز کاسته شود که رقیبش در منطقه است و روابطش با آن در برخی از مسائل مهم را نباید عاری از بحران نامید». برای نمونه، در برخی از مناطق کرد نشین ترکیه هر از گاهی، کامیون ها و اتوبوس های ایرانی دچار حریق می شوند. تهران همواره، جبران خسارات را از ترکیه طلب می کند، اما آنکارا تن به این کار نمی دهد.
ایران با ارمنستان کمترین اختلاف نظر سیاسی ندارد. البته، مسیر جدید برای ایران امکان تضعیف رقیب قدیمی خود در دریای خزر را نیز مهیا خواهد ساخت.
لیدیا گیوارگیزووا معتقد است: «مشکل اصلی در احداث خطوط اصلی، وجود ناهمواری های زمینی است. اما، از مدتها پیش، خطوط ارتباطی ارمنستان – گرجستان، ارمنستان – ایران احداث شده اند و از این رو، با اطمینان کامل می توان از چشم انداز این پروژه سخن گفت».
از سوی دیگر، کوریدور حمل و نقل ایران جایگزین کوریدور «شمال – جنوب» روسیه بشمار می رود. این کوریدور قرار است، وسیله ارتباط میان کشورهای بالیتک و هند را از طریق ایران و روسیه تامین کند و با مسیر دریایی از طریق کانال سوئز رقابت کند. در چنین شرایطی، طول مسیر حمل و نقل به نصف و حتی کمتر از نصف خواهد رسید. اما، مساله اصلی این است که هزینه ارسال کالاها نیز کاهش پیدا خواهد کرد. اینجا از سه مسیر نام برده می شود – از طریق بنادر دریای خزر، از طریق قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان و راه خروجی از طریق راه آهن ایران و همچنین، از طریق آستارا خان و آذربایجان.
آندریفسکی می گوید: «احداث کوریدور «شمال – جنوب» به کندی پیش می رود و گفتنی است که ایران بعد از لغو تحریم ها، می خواهد هر چه سریع تر، حجم مبادلات کالای خود را افزایش دهد و به مرکز بزرگ تجارت در منطقه تبدیل شود. کوریدور میان خلیج فارس و دریای سیاه می تواند برای ایران، امکان ورود سریع به بازارهای اروپای جنوبی را مهیا کند و به راه جایگزین برای مسیر «شمال – جنوب» تبدیل شود».
این همصحبت نشریه خاطر نشان می کند: «اگر کوریدور جدید با سرعت بالایی احداث شود و به مسیر سریع و ارزانی برای ارسال کالاها برای کشورهای عضو تبدیل شود، در آنصورت از نفوذ روسیه در دریای سیاه کاسته خواهد شد. احتمال دارد که در مجموع، روسیه موقعیت خود را به عنوان ارسال کننده بزرگ در این منطقه از دست دهد». افزون بر آن، خطر تضعیف نفوذ روسیه در ارمنستان نیز مطرح است.
روسیه هنوز فرصت دارد تا تدابیر لازم برای ممانعت از آن را اتخاذ کند. آندریفسکی می گوید: «بسیاری از موارد به مدت زمان احداث کوریدور میان خلیج فارس و دریای سیاه وابسته خواهد بود. قبل از اتمام کار احداث این کوریدور، کوریدور «شمال – جنوب» نیز باید موقعیت خود را بهبود بخشد». مسکو باید تلاش کند تا کوریدور جدید را نه به عنوان رقیب، بلکه تکمیل کننده کوریدور «شمال – جنوب» خود تبدیل کند.
آندریفسکی با امیدواری می گوید: «نکته مثبت احتمالی می تواند این باشد که روسیه در نهایت، توسعه کوریدور «شمال – جنوب» را تسریع بخشد، از جمله احداث دروازه های خود به سوی هند – بندر اولیا در دریای خزر – را از سر بگیرد».
افزون بر آن، نباید این نکته را رد کرد که اوکراین نیز به این پروژه ایران بپیوندد – در این خصوص به این کشور پیشنهاداتی شده است. اوکراین می تواند بخشی از کالاهای ارسالی از طریق بندر اودسا را بر عهده گیرد. تهران تلاش می کند، از راه تامین راه ورودی این کوریدور از طریق اوکراین، نه فقط به بازارهای اروپای جنوبی بلکه به اروپای شمالی، باعث تقویت آن شود.

منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ