«کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا قصد دارند، تا پایان سال جاری، با ایران پیرامون تشکیل شعاع تجارت آزاد توافقنامه ای منعقد کنند. در روز ٢٨ ماه ژوئن، آلکسی گروزدف، معاون وزیر توسعه اقتصادی روسیه، این خبر را اعلام کرد. به گفته او، «در حال حاضر، فهرست عناوین در دست تدوین است که براساس آن، شرایط ویژه تجارت اجرایی خواهد شد».
آلکسی گروزدف اشاره کرد: «در مرحله نخست، این فهرست حاوی ٣٠٠ – ٢٠٠ عنوان خواهد بود که با توجه به منافع ایران و تحادیه اقتصادی اوراسیا  برگزیده شده اند و منافع اصلی ایران در این زمینه – شامل کشاورزی و بخش های جداگانه در خودرو سازی می باشد».
بدین ترتیب، اگر این توافقنامه با تهران امضا شود، در آن صورت کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا  (روسیه، ارمنستان، قرقیزستان، بلاروس و قزاقستان) در عمل، قادر خواهند بود، عرصه اقتصادی واحدی در فضای بزرگ ژئو سیاسی از دریای سیاه گرفته تا خلیج فارس را تشکیل دهند. از میان پنچ کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ارمنستان از توافق با ایران سود ویژه ای می تواند کسب کند، زیرا این جمهوری ماورای قفقاز بدون داشتن مرز مشترک با روسیه، با ایران هم مرز است و روابط اقتصادی تنگاتنگی با این کشور دارد.
افزون بر آن، در شرایطی که ارمنستان به خاطر مسئله قره باغ از سوی جمهوری  آذربایجان و ترکیه تحت بلوکه حمل و نقلی قرار گرفته است، ایران برای ایروان نقش تنها کریدور مهم راهبردی برای ورود به بازار بین المللی از طریق بنادر خلیج فارس را ایفا می کند. تهران نیز به نوبه خود، برای ورود به بازار گسترده اتحادیه اقتصادی اوراسیا  روی مرز مشترک خود با ارمنستان حساب می کند. مبادلات کالای ایران با تمامی کشورهای عضو اتحادیه  رو به رشد است. از جمله، در سال ٢٠١۶ میلادی، حجم تجارت متقابل ایران با روسیه ۶٧ درصد در مقایسه با سال ٢٠١۵ میلادی، رشد داشته است. آستانه نیز همکاری خود را با تهران افزایش می دهد. در آوریل سال ٢٠١۶ میلادی، در جریان سفر نور سلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان، به تهران، ۶۶ فقره توافقنامه به ارزش کل ٢ میلیارد دلاری به امضا رسید.
در حال حاضر، کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران مسیر کریدور راه آهن «شمال – جنوب» را بحث و بررسی می کنند که قرار است، بخشی از کریدور تاریخی از دریای سیاه به خلیج فارس باشد. اما، در ایروان معتقدند که تهران دسیسه  می کند و در دو جبهه فعالیت دارد. از یک سو، ایران (البته هنوز در سخن) از تفکر احداث خطوط راه آهن میان تبریز (مرکز استان آذربایجان شرقی در ایران) و ایروان امتناع نمی کند. هر چند فعلا، این پروژه به خاطر هزینه های هنگفتش، به مرحله اجرا نرسیده است. حجم سرمایه گذاری های مربوط به این پروژه تا ٣,٢ میلیارد دلار برآورد شده است. فعلا، منابع مالی آن مشخص نشده اند. از این رو، در حال حاضر، حمل و نقل کالا از ایران به ارمنستان از طریق جاده ها انجام می شود.
و این در حالی است که انعقاد اخیر توافقنامه پیرامون ادامه کار احداث مسیر با آذربایجان (آستارا (ایران) – آستارا (آذربایجان) ) باعث خشم ارمنستان شده است. در اوت سال ٢٠١۶ میلادی، در باکو، رهبران روسیه، جمهوری  آذربایجان و ایران قطعنامه تشکیل کوریدور حمل و نقل «شمال – جنوب» را امضا کردند. از جمله، در این قطعنامه خاطر نشان می شود: «طرفین بر پایه همکاری های متقابل، اجرای پروژه های جدید در رابطه با اتصال خطوط راه آهن در چارچوب کوریدور حمل و نقل بین المللی «شمال – جنوب» را ادامه خواهند داد».
در جریان اجلاس، الهام علی اف و [آقای] حسن روحانی، روسای جمهوری آذربایجان و ایران، در باکو، در خصوص احداث کریدور حمل و نقل توافق کردند که کشورهای حاشیه خلیج فارس را با روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا  متصل خواهند کرد. طرفین به این نتیجه رسیدند که اگر بخش مشخصی از این کریدور به طول ١٧٢ کیلومتری از شهر رشت ایران به شهر آستارای آذربایجان احداث شود، در آنصورت، می توان خط راه آهن از خلیج فارس به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا  و به اروپا را نیز راه اندازی کرد. مجموع طول کوریدور «شمال – جنوب» تا ٧٢٠٠ کیلومتر خواهد رسید.
در باکو همه خوشبین هستند: در اینجا امیدوارند که کریدور حمل و نقل از دریای سیاه به خلیج فارس از خاک جمهوری آذربایجان عبور کند. محسن پور سعید آقایی، مدیر شرکت راه آهن ایران، اعلام کرده که تا پایان سال ٢٠١٧ میلادی، تهران خط راه آهن قزوین – رشت را راه اندازی خواهد کرد و در سال ٢٠١٩ میلادی، کار احداث خط راه آهن از شهر رشت ایران به شهر آستارای آذربایجان پایان خواهد یافت. به گفته او، این خطوط حمل و نقلی بخشی از کریدور راه آهن «شمال – جنوب» خواهد بود. به گفته این مقام ایرانی، برای اجرای این پروژه به یک و نیم میلیارد دلار پول نیاز است.
ایران همچنین، با جمهوری آذربایجان و گرجستان در رابطه با مسیر موقت حمل و نقل کالا در حال مذاکره است و برای این منظور، دو گزینه در نظر گرفته شده است. مدیر شرکت راه آهن ایرانی در ادامه گفت: «گزینه نخست – اتصال آستارای ایران و جمهوری  آذربایجان از طریق خط راه آهن است». ایران به همراه باکو متعهد شده است که تا پایان سال ٢٠١۶ میلادی، این برنامه را به اتمام برساند. در چنین شرایطی، کالاها از بندر عباس تا قزوین از طریق خطوط راه آهن انتقال خواهند یافت. سپس، این کالاها از طریق وسایل نقلیه دیگری به آستارا انتقال داده شده و بعد از آن نیز از طریق خطوط راه آهن به جمهوری  آذربایجان حمل خواهند شد.
گزینه دوم انتقال بارها از طریق بندر امیر آباد ایران را پیش بینی می کند. محسن پور سعید آقایی می گوید: «ما در این بندر شرایط لازم برای بارگیری مستقیم کالاها از واگن ها به کشتی ها را مهیا خواهیم ساخت». سپس، از بندر امیر آباد کالاها از طریق کشتی ها به بندر الت باکو و از آنجا و از طریق خط راه آهن به گرجستان انتقال داده خواهند شد. دو گزینه یاد شده تا زمانی اجرایی خواهند بود که کار احداث خط راه آهن قزوین – رشت – آستارا به پایان نرسیده است. پایان گیری این پروژه انتقال دستکم ١٠ میلیون تن کالا در سال را ممکن خواهد ساخت».
در ارمنستان، کشور همسایه، توسعه همکاری های ایران با جمهوری آذربایجان در عرصه حمل و نقلی، باعث نگرانی بسیاری می شود. در اینجا، این پرسش مطرح است: چرا تهران فعالانه، اجرای پروژه های مشترک خود با جمهوری آذربایجان در رابطه با احداث اتصالات راه آهن را ادامه می دهد؟ و همزمان با آن، تهران بحث و بررسی خود با ایروان پیرامون پروژه های احداث کریدور راه آهن از طریق ارمنستان را به درازا می کشاند.
با این همه، در جریان سفر [آقای] حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در دسامبر سال ٢٠١۶ میلادی، به ایروان، در این زمینه نیز پیشرفت های مشخصی حاصل شد. براساس نتایج مذاکرات وی با سریژ سارگسیان، رئیس جمهور ارمنستان، پیرامون بهره برداری مشترک از نقطه مرزی نوردوز – مغزی، توافقنامه ای امضا شد که به اعتقاد ایروان، در توسعه کوریدور حمل و نقلی از دریای سیاه به خلیج فارس گام مهمی بشمار خواهد رفت و نقش ارمنستان را به عنوان کشور حمل و نقلی ارتقاء خواهد داد. افزون بر آن، [آقای] روحانی پیوستن ارمنستان به پروژه کوریدور حمل و نقلی «شمال – جنوب» را نیز وعده داده است که روسیه را با ایران متصل خواهد کرد.
بدین ترتیب، ایران ضمن مانور دادن میان آذربایجان و ارمنستان در کار احداث کریدور حمل و نقلی از دریای سیاه به خلیج فارس، بازی دو گانه خود را ادامه می دهد. منافع راهبردی تهران چنین ایجاب می کند که از طریق پروژه های حمل و نقلی مشترک، باکو را به مدار نفوذی خود جذب کند تا به اسرائیل اجازه ندهد، آذربایجان را به سوی خود بکشاند.
از جمله، در دسامبر سال ٢٠١۶ میلادی، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، به باکو سفر کرد و از «همکاری راهبردی با آذربایجان» سخن گفت. بعد از این دیدار، باکوی رسمی ناگزیر شد، این موضوع را برای تهران توجیه کند: توسعه روابط با اسرائیل به زیان «روابط دوستانه» میان آذربایجان و ایران نخواهد بود که جایگاه سکونت ٣٠ میلیون نفر آذری است.
و این در حالی است که ایران برای حفظ موازنه در منافع خود در ماورای قفقاز، قصد دارد، همکاری خود را با ارمنستان افزایش دهد که در تهران این کشور را حلقه اتصالی برای ورود به بازار بزرگ کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و در وهله نخست، برای توسعه همکاری ها با روسیه می دانند. در چارچوب چنین سیاستی، اخیرا، ایران از افزایش سه برابری ارسال گاز طبیعی به ارمنستان تا سال ٢٠١٨ میلادی، سخن گفته است. همچنین، کار احداث کریدور انتقال انرژی «شمال – جنوب» ادامه خواهد یافت که امکان اتصال سیستم های برق رسانی ارمنستان، ایران، گرجستان و روسیه را ممکن خواهد کرد.

 منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ وارشاداسلامی