از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، شاهد تحولاتی نیز در روابط ایران و روسیه بودیم، از جمله حضور روسیه در مذاکرات هسته ای و همکاری های استراتژیک میان دو کشور در صحنه عملیاتی نبرد سوریه و برگزاری نشست هایی برای حل بحران سوریه؛ علیرغم این تحولات برخی کارشناسان معتقدند تمرکز دولت یازدهم به خصوص در نیمه اول این دولت بر حل و فصل مسأله هسته ای و بازسازی روابط با غرب بود و این رویکرد روابط ایران و روسیه را در این دوره به موضوع حاشیه ای در سیاست خارحی ایران تبدیل کرد. موضوعی که به اعتقاد کارشناسان باید در دولت دوازدهم بیشتر مورد توجه قرار گیرد و با توجه به اشتراکات میان ایران و روسیه، همچنین بدعهدی های طرف مقابل ایران در موضوع برجام، باید شاهد شتاب بیشتری در روابط تهران-مسکو باشیم.

از همین رو به گفت و گو با دکتر “حسین امیر عبداللهیان” دستیار ویژه رییس مجلس شورای اسلامی در امور بین الملل پرداخته ایم و ایشان  سیاست خارجی دولت یازدهم در رابطه با فدراسیون روسیه را مورد بررسی قرار داده است.

► با توجه به اینکه در ماه های پایانی دولت یازدهم قرار داریم، ارزیابی شما از سطح روابط دو کشور ایران و روسیه چیست؟

روابط تهران و مسکو در دولت یازدهم سیر صعودی را طی کرد، البته در مقطعی به خصوص دو سال اول که بخش عمده ای از زمان در سیاست خارجی بر مذاکرات هسته ای متمرکز شده بود، شاید همکاری ایران و روسیه در همان سطح مذاکرات با 1+5 محدود شده بود و در سایر حوزه ها و روابط دو جانبه پیشرفت چشمگیری نداشتیم. در مسایل دو جانبه نوعی رکود در روابط حاصل شده بود، اما به مرور از یکسو مذاکرات هسته ای و نقش روسیه در مذاکرات و از بعد دیگر مذاکرات منطقه ای به ویژه سوریه باعث شد مقداری با روسیه به درک و گفتمان مشترک و توسعه مناسبات در سطوح مختلف باشیم.

از یکسال آخر دولت یازدهم می توان به دوران شکوفایی روابط دو کشور یاد کرد که در موضوعات متنوع روابط را ارتقا بخشیده و مدیریت کردند و در نهایت چندین موافقتامه و سند همکاری در ماههای گذشته میان روسای جمهور دو کشور امضا شد،در جمع بندی این بخش می توان گفت دو سال اول دولت یازدهم روابط دو کشور می توانست گرمتر باشد، اما به دلایل این اتفاق نیفتاد، در سال سوم روابط ایران و روسیه رشد مثبتی داشت و در سال چهارم به نتایج خوبی رسید.

► چه دلایلی به تعبیر جنابعالی اجازه گرمتر شدن شدن روابط مسکو-تهران را در دو سال اول دولت یازدهم نداد؟ از طرف دیگر برخی کارشناسان ایرانی و روسی نیز معتقدند با روی کار آمدن دولت یازدهم بیشتر نگاه ها به سمت غرب گرایش پیدا کرد.شما چه تحلیلی در این ارتباط دارید؟

یکی از دلایل مربوط به مذاکرات هسته ای ایران با 1+5 می شود، به دلیل اینکه این مذاکرات زمان بسیاری را از وقت دستگاه سیاست خارجی به خود اختصاص داده بود، همچنین دولت یازدهم تصور می کرد مشکل جدی ما در بخشی از غرب و اروپا است و اگر بتوانیم این رابطه را ارتقا دهیم اقدام مهمی را انجام داده ایم، بنابراین سهم زیاد نگاه به غرب در حوزه سیاست خارجی دولت یازدهم به ویژه در دو سال اول بود، اما در نیمه دوم به ویژه سال آخر دولت شاید به دلیل بدعهدی آمریکا و با چالش مواجه شدن تحریم هایی که قرار به لغو بود، موجب شد نگاه دولت واقع بینانه تر شود و به بحث توازن در توسعه روابط با کشورها توجه بیشتری شود. در عین حال سال گذشته رهبری نیز بر توازن و توجه به تمام مناطق جغرافیایی در سیاست خارجی تاکید داشتند. در نتیجه می توان گفت شاید به دلیل تمرکز بر موضوعات هسته ای در دو سال اول دولت یازدهم ضمن اینکه معاونت ها و تمام بخش ها وظایف خود را نسبت به توسعه روابط در حوزه های مختلف انجام می دادند، در عین حال سایه مذاکرات هسته ای سنگین تر بود و انرژی بسیاری از دولت صرف مذاکرات هسته ای شد.

► با توجه به اظهارات شما در سال آخر  دولت یازدهم شاهد شکوفایی در روابط دو کشور ایران و روسیه بودیم، این توسعه روابط ناشی از چه عواملی بود؟

در آخرین سفر روحانی به مسکو حدود 154 سند به عنوان اسناد پایه ای امضا شد که تحول مهمی در حوزه دفاعی بود، همکاری های مهمی در مسایل منطقه ای از جمله سوریه، افغانستان، یمن و … شکل گرفت و رایزنی های نزدیکی میان دو کشور صورت گرفت که خروجی آن در همراهی روسیه با شرایطی که مطلوب ما در سوریه بود اتفاق افتاد و نشان دهنده این بود که به درک مشترکی رسیده ایم، البته بخشی از این اتفاق مربوط به دیپلماسی ما می شود و بخشی هم به روسیه پوتین و چالش هایش با آمریکا و اولویت هایی که تبیین کرده است مربوط می شود.

► پوتین چه رویکردی در ارتباط با ایران اتخاذ کرده و چه تاثیری در گسترش روابط دو جانبه دارد؟

در ایران نگاه سنتی نسبت به روسیه وجود دارد که روسیه قابل اعتماد نیست و متحدی است که ممکن است دقیقه نود شریک خود را رها کند، اما باید توجه کنیم که بین اتحاد جماهیر شوروی و روسیه کنونی تفاوت وجود دارد، روسیه پوتین به دنبال بازگرداندن اقتدار به روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است و برای این اتفاق با چالش هایی از جمله در حوزه هایی با آمریکا روبرو است،  لذا پوتین اولویت هایی را در سیاست خارجی خود تعریف کرده است. اولا تلاش می کند در منطقه به عنوان کنشگر فعال عمل کند و نه به عنوان یک ناظر؛ و در برخی حوزه ها مثل سوریه با این درک که ایران در سوریه رهبری و ارتش سوریه، حزب الله لبنان، در تحولات سوریه تاثیر گذارند و  روسیه می تواند از این سرمایه برای بازگرداندن اقتدار منطقه ای و یا نقش آفرینی منطقه ای در دوره روسیه پوتین استفاده کند، در سایر مسایل منطقه ای هم به دنبال این است که در خطایی که به عنوان مثال در قضایای مانند لیبی رخ داد و فریب آمریکا را خورد دیگر شاهد چنین اتفاقی نباشد. از طرف دیگر در داخل ایران هم مقداری رویکرد بدبینی به روسیه اصلاح شد و اینکه نباید روسیه پوتین را عینا اتحاد جماهیر شوروی سابق تفسیر کنیم.

► همکاری های ایران و روسیه در سوریه، چه تاثیری در افزایش روابط دو کشور گذاشت؟

سوریه یکی از حوزه هایی است که دو طرف توانستند کار مشترک کنند، در عرصه سیاسی، دفاعی و نظامی مذاکرات مشترک میان دستگاه های امنیتی دو کشور صورت گرفت و این در تولید گفتمان و رسیدن به درک مشترک نقش بسیاری داشت. این گفتگوها تبدیل به طرح و ایده شد و به مرحله اجرا رسید، در آزاد سازی حلب با نقش آفرینی رییس جمهور، مردم و ارتش سوریه، مستشاران نظامی ایران و پشتیبانی حملات هوایی روسیه عملیات سنگینی صورت گرفت که می تواند در شناخت متقابل طرفین تاثیر گذار باشد. بنابراین سوریه یکی از بسترهایی بود که به درک و  توسعه بیشتر همکاری های دو جانبه منجر شد.

► شما به همکاری های مشترک دفاعی، نظامی و سیاسی در گسترش روابط تهران-مسکو اشاره کردید، عملکرد وزارت خارجه را در این ارتباط چگونه ارزیابی می کنید؟ چه نقدهایی در این زمینه وارد است؟

در وزارت خارجه صرف نظر از اینکه چه تیمی باشد وظیفه ذاتی اش توسعه روابط با همه کشورها به جز رژیم اسراییل است، دولت روحانی هم در موضوع انتخاب سفیر و هم در تنظیم رایزنی های دو جانبه از عالی ترین تا سطوح پایین تلاشش بر توسعه روابط متمرکز بود. همیشه روسیه بخش مهمی از سیاست خارجی را تشکیل داده است. در دولت یازدهم هم چنین نگاهی وجود داشت، اما به دلیل پررنگ بودن نگاه به غرب شاید در مقاطعی این احساس می شد که می توان با روسیه بیش از این کار کرد. در مقطعی که در عادی سازی روابط با غرب بودیم، با همان سرعت و شتاب می توانستیم توسعه روابط با روسیه را ارتقا ببخشیم و چندان نباید منتظر این می بودیم که رفتار با روسیه مشابه همان رفتار با شوروی باشد، به اعتقاد من این نگاه غالب در وزارت خارجه نبود اما مسیری که مذاکرات هسته ای دستگاه دیپلماسی را پیش می برد، مسیری بود که هر ناظری از بیرون احساس می کرد نگاه به غرب قوی تر است.

البته در این مقطع که شاهد توجه بیشتر بر مذاکرات هسته ای و عادی سازی روابط با غرب بودیم چند عامل موجب شد در رابطه با روسیه با مشکل مواجه نشویم. یکی از دلایل شخص سفیر ما در  روسیه است، وی در مقطعی رایزن فرهنگی بود بنابراین در آن حوزه ها شناخت کافی داشت، همچنین حضور روسیه در موضوع هسته ای و مذاکرات مربوط به آن دلیل دیگر برای عدم ایجاد مشکل در روابطمان بود، البته در مذاکرات، مقطعی از جمله مذاکرات دو جانبه ظریف و جان کری روسها نگران شکل گیری اتفاقاتی خارج از نظر روسها بودند، اما به مرور مذاکرات هسته ای برای روس ها شفاف شد همچنین همکاری ها ما در قبال سوریه، ضریب اطمینان را افزایش داد.

► حجم مبادلات اقتصادی ایران و روسیه در سال های 92 و 93 افت چشمگیری داشت، در سال ۹۴ شیب صعودی ملایمی گرفت و پس از آن بهبود یافت و به نقطه ابتدایی دولت نزدیک شد. برخی کارشناسان معتقدند که دولت یازدهم علی رغم تلاش ها و قراردادهایی که روی کاغذ به امضا رسانیده است، اما در حوزه عمل و واقعیت موفق به همکاری های گسترده اقتصادی نشد. دیدگاه شما در این رابطه چگونه است؟

دولت یازدهم در سال چهارم توافقات مهمی در زمینه اقتصادی، انرژی و غیره با روسیه داشت، بنابراین باید فرصتی را برای به نتیجه رسیدن این توافقات در نظر گرفت و نیاز به زمان دارد، اما در عین حال همانطور که نگاه دولت به غرب در دوره دولت یازدهم قوی بود که البته به طبیعی سازی روابط با کشورهای غربی اروپایی کمک کرد، رابطه با چین و روسیه هم باید در دولت دوازدهم با شتاب تندتری مدیریت شود و این شتاب قطعا با توجه به بدعهدی های طرف های ما در مذاکرات به نفع ما خواهد بود. دو طرف ایران و روسیه ظرفیت هایی دارند که وجود اراده جدی برای به حرکت در آوردن این ظرفیت ها  می تواند فرصت های شغلی و سرمایه گذاری بسیاری برای دو کشور فراهم کند. باید به روسیه پوتین با درصد بیشتری نسبت به نگاه قبلی اعتماد کنیم.

منبع: دیدبان روسیه