هادی عامریان کارشناس مسائل افغانستان به بررسی وضعیت افغانستان و مسائل پیش روی این کشور پرداخته که مشروح آن در زیر آمده است.

– آینده افغانستان پیش رو برای ایران را چطور ارزیابی می کنید؟

افغانستان را باید کشوری مواجه با چالش ها و ظرفیت ها در نظر گرفت که دستیابی به ظرفیت ها تا حدود زیادی مستلزم رفع برخی از چالش های موجود در آن کشور است. افغانستان امروز با چالش هایی در حوزه های مختلف سیاسی اعم از /تجربه جدید دو قطبی بودن دولت و بعضا تنش های موجود در درون و بین این دو جناح،عدم وجود اجماع بین نخبگان سیاسی کشور در دورن و خارج از دولت پیرامون مسائل اصلی کشور ،چالش های موجود بین دولت و پارلمان ،موضوعات مربوط به انتخابات بویژه تعویق انتخابات پارلمانی و نگرانی ها از عواقب برگزاری هر گونه انتخابات در حوزه های امنیتی و سلامت آن را می توان از مهمترین این چالش ها برشمرد.

در حوزه امنیت که کماکان حائز بیشترین نقش چالشی درمیان مولفه های شمرده شده می باشد نیز موضوعاتی از قبیل گسترش دامنه ناامنی ها به نقاط مختلف کشور ،قدرت یافتن بیشتر گروههای مخالف مسلح بویژه طالبان و ظهور داعش ،وجود ابهام در خصوص آینده روند صلح باتوجه به تعدد بازیگران و معضل افزایش میزان کشت و تولید مواد مخدر که خود منبع تامین مالی گروههای مسلح مخالف دولت است از زمره چالش ها در حوزه امنیتی افغانستان است. درحوزه اقتصاد نیز اتکای حدود ۷۰ درصدی بودجه کشور به کمک های خارجی ، بیکاری گسترده ،فقر ، عدم وجود توازن در صادرات و واردات کشور و نیز باندهای مافیایی فعال در حوزه اقتصاد بویژه استخراج معادن و نیز عدم انتقال سرمایه گزاری خارجی موثر ناشی از چالش های امنیتی آسیب های مبتلا به کشور می باشد.
طبیعتا سرریز تمامی این مشکلات ، خود را در حوزه اجتماعی در افغانستان نیز بروز می دهد و آسیب های اجتماعی را با خود در فضای عمومی به همراه خواهد داشت.
در عین حال باید توجه داشت که افغانستان بویژه طی سالهای پس از سقوط طالبان ،دستاوردهای بزرگی را نیز در حوزه های مختلف بروز داده است و طبیعتا گذار از یک جامعه سنتی آغشته به باورهای عمیق مذهبی به یک جامعه مدرن ، بخشی از این چالش ها را گریز ناپذیر می سازد. برخورداری از ظرفیت های بزرگ اقتصادی در حوزه ذخایر و منابع معدنی و ترانزیت وجود قشری فرهیخته و تحصیلکرده در میان جوانان ،تلاش های دولت برای عبور از چالش های درونی و اتخاذ رویکرد عقلانی نسبت به حل معضلات و سعی در ایجاد توازن در مراودات منطقه ای و بین المللی از جمله نقاط مثبتی است که چنانچه با برقراری صلح و ثبات و امنیت در این کشور توام شود؛ می تواند آینده ای نوید بخش را برای افغانستان به ارمغان بیاورد.
جمهوری اسلامی ایران به حکم همسایگی و برخورداری از وجوه مشترکی از قبیل مرز،زبان ،فرهنگ ،دین و تاریخ و درعین حال چالش های مشترک در حوزه های امنیتی ،مبارزه با مواد مخدر ،قاچاق و تروریسم ؛ همواره مناسباتی مبتنی بر حسن همجواری و دوستی و برادری را با افغانستان مدنظر داشته است و به دنبال روی کار آمدن دولت وحدت ملی در افغانستان نیز با تعقیب این رویکرد اصولی در برقراری ثبات ،امنیت و توسعه در افغانستان ، مناسبات دوکشور در بستر عقلانیت و فرمول برد-برد به پیش رفته و به تبیین مکانیسم های مناسبی برای نظام مندی هرچه بهتر روابط دوجانبه انجامیده است.
فرصت های پیش رو برای جمهوری اسلامی ایران که در بستر همکاری های مشترک باید به حصول آنها امیدوار بود همانا مقابله با تهدیدات مشترک در حوزه های تروریسم ، مواد مخدر، قاچاق و گسترش همکاری ها در حوزه های اقتصادی و ترانزیتی و ساماندهی امور مهاجرین خواهد بود.

–سهم و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در آینده افغانستان را چطور ارزیابی می کنید؟
اساسا افغانستان پس از سقوط رژیم طالبان و استقرار سیستم حکومتی نوین تبدیل به یک مدل موفق همکاریهای بین المللی گردید که در آن بازیگران مختلف منطقه ای علیرغم برخی تعارضات حتی ساختاری بایکدیگر ،همکاری در محیط افغانستان را به دلیل منافع مشترک جمعی در اولویت قرار دادند. لیکن به مرور بروز برخی تغییرات در عرصه بین المللی موجب شد تا برخی از این تعارضات به محیط افغانستان کشانده شود.
بروز اختلافات میان روسیه و آمریکا و متحدین غربی آن بر سر موضوع اوکراین که عملا بر روند همکاری آنها در افغانستان تاثیرگذارد، تعارضات  ساختاری موجود در روابط هند و پاکستان و نیز اخیرا تلاش های عربستان برای جنگ نیابتی با جمهوری اسلامی ایران در محیط افغانستان ؛نمونه هایی از این رویدادها می باشد.
شکل گیری پدیده هایی از قبیل امنیت،صلح و توسعه درافغانستان بدون شک نیازمند همکاری مشترک بازیگران منطقه ای حاضر در افغانستان است و طبعا وارد کردن تضادهای منافع بازیگران به محیط این کشور مخل این روند خواهد بود.

–تحلیل شما در خصوص تهدید داعش در افغانستان چیست؟
پدیده داعش بیش از دوسال قبل برای نخستین بار از جنوب افغانستان سربرآورد، لیکن با اقدام قوای بین المللی و افغان و کشته شدن رهبری آن تا حدود زیادی سرکوب شد اما پس از آن در شرق افغانستان بار دیگر عناصر وابسته آن اعلام وجود کردند که درمواجهه با آنها نیز اقداماتی از سوی نیروهای ائتلاف و افغان صورت پذیرفته است.
با این وجود اطلاعات برخی نهادهای افغانستان حاکی از این است که ظرف یکسال اخیر ،میزان جذب نفرات و پراکندگی آنها به دیگر نقاط افغانستان مسیر صعودی داشته است.
از نظر سیستماتیک ،شواهدی دال بر ارتباطات سازمان یافته بین داعش افغانستان و داعش در عراق و سوریه به دست نیامده است و بعضا ارتباطات موردی وجود داشته است .همچنین طبق شواهد موجود داعش در افغانستان از رهبری واحد و تشکیلات یکپارچه برخوردار نمی باشد و بخش اعظم نفرات آن را نیز اعضای سابق تحریک طالبان و جنگجویان خارجی حاضر در محیط افغانستان اعم از ازبک ،تاجیک ،چچنی و عرب تشکیل می دهند.
نکته دیگر اینکه میان طالبان و داعش از نظر فضای فکری و مبانی ائیدولوژیک اختلافات اساسی وجود دارد و درگیریهای روی داده میان این دوگروه بویژه در ابتدای پیدایش داعش نیز موید همین موضوع بوده است؛اما موضوع خطرناک آن است که اخیرا مواردی از همکاری میان عناصر وابسته به طالبان و داعش در برخی نقاط در افغانستان مشاهده شده است که بروز فاجعه میرزا اولنگ و کشته شدن جمعی از شیعیان از مصادیق آن می باشد.
درمجموع ارزیابی ها تاکنون دال براین بوده است که داعش در افغانستان یک تهدید استراتژیک نبوده و یک تهدید بالقوه می باشد. لیکن باتوجه به شکست های داعش در عراق و سوریه و احتمال زیاد فرار برخی از عناصر آن (بویژه اتباع آسیای میانه) به افغانستان که افزایش شمار آنها ظرف یکسال اخیر در افغانستان نیز تا حدودی موید آن است؛ نگرانی ها نسبت به تبدیل پدیده داعش به یک تهدید استراتژیک // افزایش داده است.

– گفته می شود آمریکا از طریق افغانستان می خواهد رقبای خود (چین، ایران و روسیه) را آزار دهد، نظر شما در این زمینه و راه هایی که از آن برای رسیدن به اهدافش اقدام می کنید چیست؟
اگرچه هدف اولیه آمریکا در حمله به افغانستان، از بین بردن القاعده و در دل آن احیای غرور فروخورده شده آمریکایی ها پس از حملات ۱۱ سپتامبر اعلام شده است؛ لیکن پس از طولانی شدن حضور و ترتیبات امنیتی انجام شده با دولت های افغانستان، شائبه های جدی در مورد نیات این کشور در استفاده از محیط افغانستان برای اعمال سیاستهای منطقه ای و فرامنطقه ای ایجاد شده است.
در این میان تداوم سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران در حمایت از دولت مرکزی افغانستان و شکل گیری صلح و ثبات و توسعه در این کشور و تلاش برای ابهام زدایی از روابط در چارچوب گفت و گو و تعامل آن هم در قالب مکانیسم های طراحی شده و حرکت بسوی ترسیم آینده همکاری ها در حوزه های مختلف ؛ قطعا نقش شایانی در اعتماد سازی بیشتر میان دو کشور دارا می باشد. در عین حال جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید داشته است که به هیچ وجه دنبال استفاده از محیط افغانستان برای طرح تضادهای و تعارضات خود با دیگر کشورها نمی باشد و در همین راستا هرگونه اقدام احتمالی دیگر بازیگران برای جنگ های نیابتی یا استفاده از محیط افغانستان در راستای اهدافی جز کامیابی دولت و ملت این کشور را مخل در روند صلح، ثبات و امنیت در این کشور می داند.
ترکیب این دو رویکرد در مناسبات دوجانبه و منطقه ای و فرامنطقه ای با دیگر بازیگران ؛ بطور قاطع تامین کننده منافع و تضمین کننده نقش برجسته جمهوری اسلامی ایران در منطقه و بطور خاص افغانستان خواهد بود.