مارکس درکتاب “هجدهم برومرلوئی بناپارت” نکته مهی را درباره تکرار تاریخ یادآوری می کند: «هگل درجایی می نویسد که تمام حوادث  و شخصیتهای بزرگ تاریخ جهانی به اصطلاح دو بار ظهور می کنند.»[1] ولی او فراموش می‌کند که اضافه کند که «نخست به صورت تراژدی و بار دوم به صورت کمدی مسخره » [2] این جمله مارکس دقیقا وصف حال اوکراین امروز بعد ازاعلام نتایج  دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در روز یکشنبه اول اردیبهشت 1398 است. زیرا انتخابات دوره قبل در سال 2014  یک تراژدی بزرگ در اوکراین را شکل داد و این بار یک کمدی تلخ را برای مردم وسیع ترین کشور اروپا بعد از فرانسه، رقم زده است . زیرا ولادیمیر زیلینسکی (Volodymyr  Zelensky )  کمدینی که هیچ سابقه سیاسی قابل توجه ای ندارد، در سن 41 سالگی[3] زمام امور اوکراین را بدست گرفت!

در تحلیل پیش رو به بررسی سرنوشت مردم اوکراین در نتیجه تصمیمات غلط سیاستمداران این کشور طی دو دهه گذشته و بازیچه شدن این کشور در رقابت میان قدرتهای بین المللی، از یکسو روسیه و از سوی دیگر آمریکا و اتحادیه اروپا پرداخته می‌شود.

حسن بهشتی پور – کارشناس مسائل اوراسیا

ویکتور یاناکوویچ رئیس جمهور وقت اوکراین، در تاریخ  سی ام آبان 1392 (21 نوامبر ٢٠١٣ ) از امضای قرارداد تجاری و اقتصادی با اتحادیه ی اروپا سرباز زد و از اتحادیه ی گمرکی با روسیه، بلاروس و قزاقستان دفاع  کرد. البته او برای این امر به شدت از جانب روسیه تحت فشار بود. مخالفان یاناکوویچ ابتدا با سرزنش وی حرکتی را آغاز کردند؛ اما پس از نادیده گرفته شدن  خواسته آنها، این حرکت خیلی زود به اعتراضی عمومی تبدیل شد. در ادامه میدان استقلال کی‌یف به  مرکز تجمع مخالفان دولت  تبدیل شد. اعتراضات به تدریج شدید و گسترده تر شد و معترضان با چوب، سنگ و کوکتل مولوتف و حتی در روزهای پایانی با تفنگ بادی و کلاشینکوف بانیروهای پلیس درگیر شدند. آنان تحت حمایت تبلیغات انبوه رسانه های غربی  در مقابل فشارهای پلیس و تک تیراندازها مقاومت کردند و درسرمای جان سوز زمستان “کی یف” میدان استقلال را خالی نکردند و تا رسیدن به خواسته هایشان از پای نایستادند. در نهایت هم سرنگونی یاناکوویچ رئیس جمهور هوادار روسیه را  درسوم اسفند 1392 جشن گرفتند.

ازآن پس مسیر بحران تغییر کرد. اینبار طرفداران یاناکوویچ و مناسبات نزدیک با روسیه بودند که با انجام تظاهرات در شرق اوکراین، اعتراض خود را به مداخله آمریکا و اتحادیه اروپا درکشورشان نشان دادند و خواستار بازگشت به قدرت یاناکوویچ شدند. اما این اعتراضها بجایی نرسید . کرملین  که می دید  همه چیز برای به قدرت رسیدن یک دولت طرفدار غرب در کی‌یف آماده شده است ، پیش دستی کرد و ازطریق لشکر کشی به  کریمه در هفتم اسفند 1392(26 فوریه 2014) و سپس با برگزاری همه پرسی برنامه ریزی شده در 25 اسفند 1392(16مارس 2014) ، این شبه جزیره استراتژیکِ متعلق به اوکراین در شمال دریای سیاه را ضمیمه روسیه کرد. به موازات آن همچنین دو استان شرقی اوکراین”دونتسک” و “لوهانسک”  که جمعیت آنها عمدتا روس تبار هستند،  تحت حمایت روسیه جنگهای جدایی طلبانه را علیه دولت مرکزی در کی‌یف آغاز کردند و اوکراین اکنون پنج سال است که  در بحران جدایی طلبی گرفتار شده است.

حتی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری درچهارم خرداد1393(25 می 2014) و انتخابات پارلمانی درچهارم آبان 1393(چهارم نوامبر 2014) هم نتوانست مشکلات جدایی طلبان شرق اوکراین را حل وفصل کند. به همین دلیل اوکراین ازسال 1393 تاکنون صحنه منازعات قدرتهای بازیگر خارجی یعنی روسیه ، اتحادیه اروپا و آمریکا است.

نتیجه انتخاب پترو پوروشنکو ( Petro Poroshenko )  پیروزانتخابات پنج سال پیش با آنکه از حمایت آمریکا و اعضای اصلی اتحادیه اروپا بهره مند بود به یک تراژدی بزرگ برای مردم اوکراین تبدیل شد.  زیرا از یکسو وعده های انتخاباتی این میلیونر معروف به سلطان شکلات تحقق پیدا نکرد و اقتصاد اوکراین همچنان بحران زده باقی ماند و از سوی دیگر شبه جزیره استراتژیک کریمه ازحاکمیت اوکراین خارج شد و ازآن بدتر اینکه دردو استان شرقی این کشورهمچنان بحران جدایی طلبی ادامه دارد.

دور دوم  انتخابات در روز یکشنبه اول اردیبهشت 1398 (21 آوریل 2019) برگزار شد. اعلام پیروزی ولدیمیر زیلینسکی درهفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اوکراین پس از استقلال این کشور در سال 1991 از شوروی ، این پرسش اساسی را در افکارعمومی مطرح کرد که «بازیگرکمدی محبوب که مهم ترین عامل مشهور شدنش بازی در سریال تلویزیونی بسیارجذاب “خادمان مردم” در نقش رئیس جمهور اوکراین در سال 2015 بوده است» چگونه می تواند مشکلات پیش روی اوکراین از جمله بازگشت حاکمیت اوکراین بر کریمه ، بحران جدایی طلبی روس تبارهای شرق اوکراین، و بهبود وضعیت اقتصاد بحران زده اوکراین و سرانجام موضوع پیوستن این کشور  به اتحادیه اروپا و ناتو را پیگیری و به سرانجام مثبت برساند؟

درپاسخ به این سئوال مهم باید گفت مردم اوکراین به یک کمدین محبوب که نقش رئیس جمهور را بازی می کرد رای دادند، اما در دنیای واقعی سیاست ، کمدین های انتقادی جایگاهی ندارند و آقای زیلینسکی باید بتواند به کمک تیم مشاورانش ازجمله الکساندر دانلیوک، وزیر سابق امور مالی، آیواراز آبراموویچ وزیرسابق توسعه اقتصادی و تجاری و سرگی لیشچنکو شخصیت معروف مبارزه با فساد و کالامویسکی میلیاردر حامی مالی و رسانه ای اش به وضعیت نابسامان اقتصادی اوکراین سروسامان دهد. این مهم بدست نمی آید مگر آنکه او بتواند بنوعی روابط از دست رفته با روسیه را بدون آنکه از اتحادیه اروپا فاصله بگیرد ، احیاء کند.

اکثر کسانی که درحدود 33 هزار و 500 مرکز رای گیری انتخابات رای دادند، امیدوارند او بتواند به وعده خود در مورد مبارزه با فساد در سیاست داخلی و مذاکره با پوتین در سیاست خارجی عمل کند. کاری که سَلف او یعنی پوروشنکو بشدت از آن اجتناب می کرد. زیرا می دانست مذاکره با پوتین درعمل نتیجه ای جز تثبیت حاکمیت روسیه بر کریمه نخواهد داشت.

سه روز پیش از زمان برگزاری انتخابات در اوکراین “دمیتری مدودف” نخست وزیر روسیه در پایان نشست روز پنجشنبه 29 فرودین هیات دولت این کشور گفت: «به دلیل تداوم اقدامات خصمانه اوکراین و اعمال محدودیت این کشور در مراودات اقتصادی، مسکو صادرات انواع مواد سوختی، نفت و مشتقات آن را به این کشور متوقف می کند. براین اساس از اول جون 2019 صادرات کالاهای خاص به اوکراین نیازمند مجوز ویژه خواهد بود که این محصولات شامل سوخت و انرژی از جمله ذغال سنگ، نفت و فراورده های نفتی است. مسکو باید از منافع خود دفاع کند واقدام متقابل انجام دهد.» [4]

این اقدام نخست وزیر روسیه  کاملا برای تحت فشار قرار دادن رئیس جمهوری منتخب اوکراین است که کار خود را از خرداد ماه آینده بصورت رسمی آغاز خواهد کرد . روسیه ترجیح می دهد با ابزار کنترل صادرات انرژی (نفت،گاز، ذغال سنگ) برای اوکراین، رئیس جمهور آینده را به نرمش بیشتر در برابر مسکو وادار سازد. با این حال روسیه که خود تحت فشار تحریم های غرب قرار دارد از لحاظ اقتصادی قدرت مانور زیادی در برابر دولت آینده زیلینسکی در اوکراین ندارد. همان طور که بنا به گزارش وزارت اقتصاد روسیه این کشور در سال 2018 با وجود تمامی اختلاف ها با کی یف، پنج میلیارد دلار کالا از اوکراین وارد کرده است و مجموع واردات کالاهایی که توسط روسیه تحریم شده‌اند طی سال 2018 تنها 510  میلیون دلار ارزش داشته است. در همین شرایط مقام های روسیه همواره تاکید می کنند در صورتی که کی یف تحریم‌های خود علیه واردات کالاهای روس را لغوکند، این کشورمتقابلا تحریم‌ها راعلیه اوکراین  لغو خواهد کرد.[5]

در این میان سرمایه گذاران نیز به دنبال اخذ تضمین از کاندیدای پیروز و رییس جمهور آتی اوکراین برای سرعت بخشیدن به اصلاحات و حفظ کمک‌های خارجی و افزایش سرمایه گذاری خارجی در این کشور هستند. زیلینسکی وعده داده است که با فساد در این کشور43 میلیون نفری به عنوان یکی از کشورهای کم درآمد در اروپا مبارزه کند.

با آنکه پوروشنکو تاحدودی وضعیت دشواراقتصادی و امنیتی سال ۲۰۱۴ را بهبود بخشید و موفق به اصلاحات جزئی در نظام اقتصادی اوکراین شد، اما نتوانست بسیاری از وعده های بلند پروازانه خود را به اجراء گذارد و در مبارزه با فساد موجود در دستگاه حکومتی  ناکام ماند. شاید یکی از دلایل مهم ناکامی وی در جلب آراء شرکت کنندگان در انتخابات روز یکشنبه همین فساد موجود دراقتصاد و سیاستمداران نزدیک به دولت  اوکراین بود. به نظر می رسد  به همین دلیل زیلینسکی سعی کرد کمتر وعده بدهد و اصولا از شیوه‌های مرسوم در مبارزات انتخاباتی  کمتر استفاده کرد. او در تجمع های انتخاباتی کمتری شرکت کرد تا کمتر مجبور به سخنرانی شود و به جای آن تلاش کرد در چند مصاحبه محدود با رسانه‌ها، ایده های خود را برای آینده اوکراین معرفی کند و از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغ این ایده ها به درستی بهره بگیرد.

زیلینسکی به عنوان هفتمین رئیس جمهوری اوکراین از زمان  جدایی این کشور از شوروی، در شرایطی زمام امور را در دست می گیرد که باید با استفاده از تجربه های شکست خورده روسای جمهوری پیشین، راه مستقلی را از روسیه و آمریکا و اتحادیه اروپا در پیش بگیرد.

کارنامه رئیس جمهورهای پیشین همچون ویکتور یوشچنکو و پترو پوروشنکو پیش روی اوست. آنها هر کدام در دوره ای برای رهایی اوکراین از مشکلات اقتصادی تلاش کردند تا پشتیبانی اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا را کسب کنند، اما در عمل دیدند این کشورها مایل به درگیری با روسیه به خاطر اوکراین نیستند. در عمل هم جدایی کریمه از اوکراین اتفاق افتاد و تمایلات جدایی طلبی در شرق اوکراین با تحریک روسیه به جنگ مسلحانه نیز کشیده شد.

در مقابل تجربه لئونید کوچما و ویکتور یاناکوویچ  دو رئیس جمهور روس گرا نیز پیش روی اوست. این دو رئیس جمهوری اوکراین در دوران زمامداری خود کوشیدند  با اتکاء به حمایت روسیه، اوکراین را از وضعیت بحرانی خارج کنند. اما همچنان رقابت های آمریکا و اتحادیه اروپا با روسیه  ، درعمل هر دو آنها را در اجرای برنامه های خود ناکام گذاشت. رفتاریکسویه آنها با روسیه نه تنها تضاد موجود بین شرق و غرب اوکراین را کاهش نداد ،بلکه درعمل موجب افزایش تمایلات واگرایانه به سمت اتحادیه اروپا و ناتو در این کشورشد.

ترامپ به جای کمک اقتصادی به اوکراین، کنگره آمریکا را ترغیب کرد تا 250 میلیون دلار کمک نظامی به اوکراین اختصاص دهد. همچنین کانادا و انگلستان  علاوه بر صدور اسلحه، وظیفه آموزش و پشتیبانی ارتش اوکراین را برعهده گرفتند. [6] آنها به بهانه تقویت ارتش اوکراین برای مهارجدایی طلبان در شرق این کشور، هزینه های نظامی را به کی‌یف تحمیل کردند . اما اقتصاد ناتوان اوکراین بیشتر نیاز به سرمایه گذاری در امور زیربنایی داشت تا بتواند بحران موجود را پشت سربگذارد.

به نظر می رسد اگر آقای زیلینسکی می خواهد بر مشکلات موجود فایق شود، مجبور است حداقل در کوتاه مدت موضوع عضویت در ناتو را کنار بگذارد تا بتواند به نوعی توازن در مناسبات خود با روسیه و غرب دست پیدا کند. روسیه می داند بدون اوکراین نمی تواند مرزهای غربی خود را امن نگه دارد و اوکراین هم می داند بدون روسیه در عمل باید تجزیه شرق اوکراین را بپذیرد تا بتواند به عضویت ناتو درآید. چیزی که نه برای روسیه قابل قبول است و نه برای اکثریت مردم اوکراین.

اما باید واقع بین بود، در جهان سیاست که قدرت حرف اول را می زند تجربه زیلینسکی کمتر از آن است که بتواند چنین موازنه ای را بین روسیه و غرب برقرار کند، اما شاید نیروی جوانی و انگیزه های ماجراجویانه وی بتواند به زیلینسکی کمک کند تا سیاست اوکراین بعد ازحدود سه دهه از حرکت پاندولی ساعت میان روسیه و غرب متوقف شود و برای ساختن اوکراین جدید  به مردم این کشور اتکاء کند.

پانوشت ها:

[1] هگل:«سخنرانیهای مربوط به فلسفه تاریخ» جلد سوم ، انگلس در بخشی از نامه ای  که به مارکس در تاریخ سوم دسامبر 1851 می نویسد این گفته هگل را یادآوری کرده است  .

[2] به نقل از کتاب کارل مارکس، “هجدهم برومر لوئی بناپارت” چاپ سال (۱۸۵۲) ترجمه محمد پورهرمزان،برلین، چاپ چهارم 1386، ص 28

[3] ولدیمیر زیلینسکی متولد 25 ژانویه  1978 در کریوی ریح، SSR اوکراین  دریک خانواده  پدر و مادر یهودی متولد شد. او تا پیش از وارد شدن در سیاست ، فیلمنامه نویس، بازیگر و مدیر استودیوی اوکراین بود.  پدر او، الکساندر زیلینسکی استاد دانشگاه است که ریاست دانشکده علوم سایبرنتیک و سخت افزار محاسباتی را در موسسه اقتصاد کریمه برعهده داشت. مادرش ریما زلنسکا به عنوان مهندس کار می کند. زیلینسکی پیش از ورود به دبیرستان، چهار سال در مغولستان در شهر Erdenet  در محل کار پدرش زندگی می کرد. زیلینسکی رشته حقوق در دانشگاه اقتصاد ملی کیف را به پایان رسانده است. اما هیچگاه به عنوان حقوق دان کار نکرده است. زیلینسکی در سال 2017 حزبی را با نام سریال «خادم ملت»به ثبت رساند و از طریق همین حزب در انتخابات ریاست جمهوری اوکراین شرکت کرد.

حامی زیلینسکی  را گروهی از الیگارش های مالی که کالامویسکی از معروف ترین آن هاست. تشکیل می دهند. کالامویسکی ملیتی اوکراینی وتابعیت اسرائیلی دارد، او رئیس انجمن یهودی های اوکراین، میلیاردر و موسس گروه مالی- صنعتی «پریوات»،است. او به عنوان ششمین فرد ثرتمند اوکراین، تا سال 2015 فرماندار ایالت دنپروپتروفسک را برعهده داشت و بعد از آن به دلایل نا روشن با پوروشنکو  اختلاف پیدا کرد و استعفا داد. با وجود آمدن اختلاف بین او پوروشنکو و متهم کرن او به فساد او هم اکنون در اسرائیل زندگی می کند. از آن جا که بیشتر رسانه های اوکراینی در دستان میلیاردرها یعنی همان آلیگارخ هاست زیلینسکی با کالامویسکی ارتباط برقرار می کند.

زیلینسکی در سپتامبر 2003، زیلینسکی با اولنا زلنسکا (نای کیوشکو) ازدواج کرد. آنها هر دو در یک مدرسه ی گرامر هم کلاسی بودند. یک دخترو یک پسر دارد . اولدانا دختر اول او در ژوئیه 2004 متولد شد. پسر او، سیریل زیلینسکی، در ژانویه 2013 متولد شد.

[4] خبرگزاری صدا و سیما به نقل از خبرگزاری تاس 29/01/1398

[5] همان

[6] https://www.chathamhouse.org/expert/comment/security-policy-not-debate-ukraine-elects-new-president