بازاندیشی در نگاه کلاسیک به استراتژی کلان
ناریندا گاندی در تحلیلی که موسسه مطالعات راهبردی هند منتشر کرد، نوشت: میتوان این سئوال را این طور مطرح کرد که زمانی که تحریمها لغو شود، ایران چه مسیری را در پیش میگیرد؟ آیا تهران ترجیح میدهد بر بازار سودآور انرژی اروپا به ویژه بازار گاز طبیعی تمرکز کند یا بر بازار آسیا متمرکز خواهد شد؟
بدون شک، ایران به نفت خود به عنوان منبعی برای کسب درآمد برای اقتصادش نگاه میکند که به شدت نیازمند نقدینگی است. با این حال، به سبب برخورداری ایران از ذخایر گسترده گازی، این ذخایر احتمالا نقش مهمتری در تحقق هدف این کشور برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقهای و ژئوپولیتیکی ایفا خواهد کرد.
بسیاری از کشورهای اروپایی، از جمله کمیسیون اروپا که در تلاش برای پیدا کردن جایگزینی مناسب برای گاز روسیه هستند، بر این باورند که ایران میتواند به یک منبع اصلی تامین گاز طبیعی برای اروپا تبدیل شود.
با این حال، تقاضای زیاد و در حال رشد برای گاز طبیعی در آسیا وجود دارد، به خصوص به این دلیل که ذخایر داخلی کشورها در منطقه رو به کاهش است.
آسیا در حال حاضر سهم 75 درصدی از واردات گاز طبیعی مایع (LNG) جهان را در اختیار دارد. انتظار میرود میزان تقاضا تا سال 2025 از 240 میلیون تن در سال فعلی به 360 میلیون تن افزایش یابد. میزان زیادی از این گاز طبیعی مایع نیز در حال حاضر از کشورهای شرق و جنوب شرقی آسیا تهیه میشود. در چنین وضعیتی ممکن است اثبات شود بازار گاز آسیا در کوتاه و بلندمدت برای ایران جذابتر است. با این حال، از آنجا که انتظار میرود بسیاری از این تقاضاها را کشورهایی تامین کنند که فناوری گاز مایع دارند، مدتی طول میکشد تا ایران بتواند تقاضاها را تامین کند.
اما موضوع جنوب آسیا متفاوت است. با وجود دو کشور به شدت نیازمند انرژی، یعنی پاکستان و هند که نزدیک ایران هستند، این کشور مشتاق به احیای پروژههای گازی است که به مدت چند دهه به دلیل تحریمها متوقف شده بودند.
پروژه خط لوله گاز پاکستان-هند و ایران، تسلیم رژیم تحریمها و همچنین مخالفت شدید ایالات متحده شده بود. واشنگتن خواستار اجرای پروژه ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند بود. هر از گاهی در رسانهها درباره پیشرفت این پروژه خبرهایی اعلام میشود و آخرین آنها این بود که رئیس جمهور ترکمنستان دستور ساخت بخش ترکمنستانی این خط لوله را صادر کرده است. با این وجود، این طرح به سبب مشکلات امنیتی در افغانستان همچنان با نگرانیهایی مواجه است.
از سوی دیگر، پس از دستاورد ژوئیه 2015 و موفقیت در مذاکرات هستهای ایران، رهبران پاکستان گاه و بیگاه اظهاراتی را درباره از سرگیری پروژه خط لوله ایران به پاکستان مطرح میکنند. ماه آوریل، شهید خاقان عباسی، وزیر نفت پاکستان حتی اعلام کرد ترمینال LNG در گواتر که بودجه آن را چین تامین میکند و خط لوله مرتبط به آن میتواند به عنوان بخشی از «کریدور اقتصادی چین و پاکستان» در امتداد خط لوله گاز پاکستان و ایران گسترش یابد.
اما هند هنوز بار دیگر تعهد خود را به پروژه خط لوله پاکستان و ایران ابراز نکرده است. گرچه سخنان درمندرا پرادهان، وزیر نفت هند نشان میدهد که هند مشتاق به واردات LNG از ایران است. با توجه به اینکه ایران هنوز به فناوری مایعسازی گاز دسترسی ندارد، هند ممکن است درصدد واردات گاز از طریق خط لوله یا LNG از طریق یک کشور ثالث با فناوری لازم باشد.
ایران و عمان اواخر سپتامبر 2015 توافقی را در خصوص مطالعه دو طرح امضاء کردند که شامل خطلوله زیردریا و نیز یک خط لوله درون ساحلی برای حمل گاز ایران به ارزش 60 میلیارد دلار به عمان در 25 سال آینده است. اجرای این طرح ها از دو سال و نیم دیگر آغاز میشود.
بخشی از این گاز صادراتی مورد استفاده عمان قرار میگیرد و بقیه برای تولید گاز طبیعی مایع استفاده میشود. موضوع جالب اینکه ایران مالک گاز طبیعی مایع خواهد بود و مسئول بازاریابی آن است. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران اعلام کرده است صادرات گاز این کشور به عمان و ورود به بازار خردهفروشی آن، فروش گاز طبیعی به منطقه به ویژه کشورهای آسیایی را ممکن میکند.
بنابراین ایران و هند می توانند تجارت گاز خود را با ساخت خط لوله دریایی عمان – هند و با گاز موجود در ایران از سر بگیرند. این پروژه که «خط لوله آب عمیق خاورمیانه به هند» نام دارد، ابتدا در دهه 1990 پیشنهاد شده بود. این خط لوله به هند امکان میدهد پاکستان را دور بزند. این خط لوله موجب میشود روزانه 31 میلیون متر مکعب گاز از چابهار و راس الجفان در ساحل عمان به پوربندر در ایالت غربی گجرات هند تحویل داده شود. انتقال این گاز از طریق یک خط لولهدریایی در زیردریای عرب صورت می گیرد.
با این حال، این پیشنهاد ممکن است پس از اجرایی شدن کنوانسیون حقوق دریاهای در مارس 2015 مبنی بر گسترش فلات قاره پاکستان به میزان 50 کیلومتر دیگر نسبت به 200 مایل دریایی قبلی، میسر نباشد.
به این ترتیب، اسلام آباد حقوقی ویژه از جمله تولید انرژی، در منطقه تحت حاکمیت خود پیدا میکند.
با این وجود، گزینه دیگری وجود دارد که میتواند مورد بررسی قرار بگیرد و آن مبادله گاز بین هند، ایران و ترکمنستان است. تهران گاز را از طریق لولهکشی برای تامین استانهای شمالی به شدت نیازمند انرژی خود وارد می کند. ایران میتواند معادل حجم این گاز را از طریق بنادر جنوبی خود در اختیار هند قرار دهد. این شیوه اجازه میدهد هند به تجارت با هر دو کشور ایران و ترکمنستان بپردازد. زمانی که تحریم ها برداشته شد گاز سپس میتواند یا به شکل LNG از طریق عمان یا به طور مستقیم با استفاده از یک خط لوله زیردریا به هند برسد.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند در دیدار ژوئیه 2015 از عشقآباد اعلام کرده بود هند به پروژه ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند متعهد شده بود، ولی گزینههای متعدد از جمله یک مسیر زمینی – دریایی از طریق ایران دنبال میشود. در حالی که او توضیح بیشتر نداد، قرارداد مبادله میان ترکمنستان، ایران و هند از طریق پروژه «خط لوله آب عمیق خاورمیانه به هند» در ازای گاز صادراتی ترکمنستان به ایران می تواند یک گزینه باشد.
به تازگی، ایران یک معامله مشابه را به روسیه پیشنهاد کرده است که در آن ایران گاز طبیعی، نفت و محصولات نفتی را از طریق پایانههای شمالی خود از روسیه دریافت میکند. ایران محصولات مشابه را از طریق پایانه های جنوبی خود به مشتریان خود می فروشد. همین کار می تواند در مورد هند انجام شود و این کشور یکی از مشتریان باشد.
قطعا گزینههای مختلفی برای آوردن گاز غرب آسیا و ایران به هند وجود دارد که باید بررسی شود.
0 Comments